Rys historyczny Poręby Wielkiej
Poręba Wielka - wieś należąca do najstarszych w księstwie oświęcimskim /pierwsze wzmianki pochodzą z 1285 roku/, założona na karczowisku pomiędzy Grojcem, Oświęcimiem i Włosienicą przez niejakiego Miłoszka za przyzwoleniem księcia oświęcimskiego Przemysława. Położona na przedgórzu karpackim, na południowy-wschód od Oświęcimia nad małym dopływem Wisły z prawego brzegu, 275 m. n.p.m.
Pierwotnie występuje pod nazwą Sępnia. Znane są również inne pisownie jej nazwy: Paromba lub Poromba, Magna Poremba, Poremba i wreszcie Poręba Wielka.
Przybyli tu w XV wieku rycerze wywodzący się z Rusi, od nazwy osady przyjęli nazwisko Porębskich oraz herb zwany "kornicz", przedstawiający złotą literę "T" /Teodor-Bożydar/ z zawieszonymi na jej ramionach dwoma bochenkami chleba. Porębscy herbu Kornicz posiadali wielką fortunę i byli właścicielami Poręby aż do początku XVIII wieku. Następnie Poręba Wielka przeszła najpierw w ręce Nielepców z Nielepic a później Szembeków i wreszcie Ignacego i Wincentego Bobrowskich z Bobrówki, herbu Jastrzębiec. Około połowy XIX wieku Bobrowscy wybudowali tu piękny pałac w stylu neogotycko-mauretańskim według planów Franciszka Marii Lanciego, architekta włoskiego pochodzenia. Za czasów Wincentego Bobrowskiego prze-bywali tu: Artur Grottger - tworząc rysunki z cyklu "Wojna" oraz Andrzej Grabowski - również malarz.
Pod koniec XIX wieku Bobrowscy sprzedali swe dobra Nowakom, a ci z kolei hrabinie Julii Miroszewskiej, spokrewnionej z Lubomirskimi, na których w drodze spadku przeszedł majątek. W okresie międzywojennym właści-cielką majątku była hrabina Tyszkiewiczowa Maria z Lubomirskich.
Współczesność
Poręba Wielka graniczy z sołectwami: Włosienica, Zaborze, Grojec (Łazy) i z gminą Polanka Wielka.
Powierzchnia wsi wynosi ok. 1028 ha. Przez wieś przepływa potok Macocha a w jej północno-zachodniej części rozciągają się stawy rybne. Głównym źródłem utrzymania mieszkańców wsi jest praca zawodowa, tylko nieliczni mieszkańcy utrzymują się wyłącznie z działalności rolniczej.
Wieś posiada Dom Ludowy, wybudowany w czynie społecznym w latach 80-tych, w którym znajduje się sala na ok. 120 osób z kuchnią i zapleczem. W budynku mieści się biuro sołtysa, Filia Gminnej Biblioteki Publicznej, siedziba ZMW oraz zaplecze sportowo-magazynowe LKS-u. We wsi znajdują się także Szkoła Podstawowa, Przedszkole Samorządowe oraz Strażnica OSP i kawiarnia "Złota rybka". Do prężnie działających organizacji zaliczyć można: Ochotniczą Straż Pożarną, Ludowy Klub Sportowy, Koło Gospodyń Wiejskich z działającym przy nim zespole śpiewaczym "Porębianie" a także Związek Młodzieży Wiejskiej i działający przy nim młodzieżowy zespół taneczny "Splot".
Na terenie wsi znajduje się także zabytkowy kościółek z początku XVI wieku oraz przykościelny cmentarz.
Wieś stale się rozwija; powstają tu sklepy spożywcze, przemysłowe, drobne zakłady usługowe i prywatne przedsiębiorstwa.
Zabytki Poręby
-
drewniany kościół parafialny z 1509 r. pod wezwaniem św. Bartłomieja, otoczony z trzech stron sobotami z wieżą kościelną z 1644 roku;
-
kadłub starego dębu na placu przy kościele z wymurowaną wewnątrz kapliczką zawierającą figurę NMP Niepokalanie Poczętej;
-
przykościelny cmentarz z kamiennym krzyżem Ireny i Ignacego Łopuszańskich, nagrobkiem hr. Benedykta Tyszkiewicza (ostatniego właściciela Poręby Wielkiej), grobem ks. kanonika Józefa Kmiecika - długoletniego proboszcza parafii;
-
XIX-wieczny pałac w stylu neogotycko-mauretańskim, w którym obecnie mieści się Szkoła Podstawowa;
-
park krajobrazowy o charakterze leśnym z II połowy XIX wieku otaczający pałac;
-
zabytkowe figurki przydrożne:
-
Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1838 r.
-
Św. Jana Nepomucena z XVIII w
-
Serca Pana Jezusa z 1894 r.
ARTUR GROTTGER
Urodził się w 1837 roku. Był rysownikiem i malarzem, czołowym przedstawicielem polskiego romantyzmu. Studiował malarstwo we Lwowie, w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych i w akademii w Wiedniu. Jest autorem cyklów rysunkowych "Warszawa I", "Warszawa II", "Polonia", "Lithuania".
Artysta malował sceny związane z powstaniem styczniowym: "Przejście przez granicę", "Pochód na Sybir", "Wojna".
W latach 1854 i 1866 Artur Grottger przebywał w Porębie Wielkiej. Do Poręby artysta został zaproszony przez hrabiego Wincentego Bobrowskiego i jego żonę Ludwinę. Zamieszkał wraz z przebywającym w Porębie Andrzejem Grabowskim /również malarzem/ w oficynie, w pokoju z oknami wychodzącymi na park i gazon. Tutaj powstały szkice i obrazy do cyklu "Wojna" - Pójdź ze mną przez padół płaczu, Alegoria wojny, Kometa, Losowanie rekrutów, Głód, Pożegnanie, Już tylko nędza, Przed wojną, Walka cesarzy - szkieletów. W końcu listopada 1866 roku Artur Grottger wyjechał do Lwowa a później do Francji.
Zmarł w roku 1867.
Zebrała i opracowała: mgr A.Szarzec
